Czym są badania kliniczne wyrobów medycznych?

Badania kliniczne wyrobów medycznych to zorganizowany proces naukowy z udziałem ludzi, mający na celu potwierdzenie bezpieczeństwa, skuteczności i działania wyrobu w warunkach rzeczywistej praktyki klinicznej. Zgodnie z MDR 2017/745 określane są jako „badania kliniczne” (ang. clinical investigation) i stanowią integralny element oceny klinicznej, wymaganej do uzyskania oznakowania CE. Obowiązek ten dotyczy szczególnie wyrobów innowacyjnych oraz tych zaliczanych do klas wyższego ryzyka.

Dlaczego badania kliniczne są wymagane?

Potwierdzenie bezpieczeństwa i skuteczności wyrobu na podstawie danych klinicznych to kluczowy wymóg certyfikacji zgodnie z MDR. Dane te stanowią podstawę nie tylko dopuszczenia wyrobu do obrotu, ale również jego dalszego nadzoru po wprowadzeniu na rynek (PMS) i PMCF. Badania kliniczne są również źródłem dowodów w dokumentacji technicznej i ocenie klinicznej oraz wpływają na raporty PSUR.

Rodzaje badań klinicznych wyrobów medycznych

W zależności od celu i etapu rozwoju wyrobu wyróżnia się następujące typy badań klinicznych:

  • Badania skuteczności i bezpieczeństwa – służące potwierdzeniu zamierzonego zastosowania i ocenie profilu ryzyka.
  • Badania wykonalności – których planowanie opiera się na analizie wykonalności uwzględniającej dostępność pacjentów, ośrodków i zasobów.
  • Badania działania IVD – zgodnie z wytycznymi dla badań działania wyrobów IVD, które koncentrują się na parametrach diagnostycznych takich jak czułość i swoistość..
  • Badania PMCF – prowadzone po dopuszczeniu do obrotu jako część nadzoru wg PMCF.

Rola sponsora, badacza i CRO

Sponsor to podmiot odpowiedzialny za projektowanie, finansowanie, realizację i nadzór nad badaniem klinicznym – najczęściej jest nim producent. Badacz kieruje badaniem w konkretnym ośrodku i odpowiada za bezpieczeństwo pacjentów. CRO (Contract Research Organization) to zewnętrzny partner, któremu sponsor może zlecić zadania operacyjne: monitorowanie, audyty, zarządzanie danymi. Zakres delegacji musi być udokumentowany zgodnie z ISO 14155.

Planowanie badania klinicznego

Planowanie badania rozpoczyna się od opracowania protokołu badania zawierającego kryteria włączenia/wyłączenia, punkty końcowe, strategię analizy statystycznej oraz harmonogram. Projekt powinien uwzględniać wymagania projektowania badań klinicznych, w tym definicję punktów końcowych, populacji oraz metod analizy statystycznej.

Rejestracja badania i EUDAMED

Każde badanie kliniczne musi zostać zarejestrowane w systemie EUDAMED oraz zgłoszone do krajowego organu nadzoru (w Polsce – URPL). Wymagana dokumentacja to m.in. protokół, broszura badacza, plan zarządzania ryzykiem, formularze zgody i polisa OC. Rozpoczęcie badania jest możliwe dopiero po zatwierdzeniu przez komisję bioetyczną oraz upływie terminu na sprzeciw organu.

Dobór ośrodka badawczego i audyt

Dobór ośrodka opiera się na analizie doświadczenia zespołu, dostępności pacjentów i zgodności z GCP. Przed włączeniem ośrodka należy przeprowadzić audyt kwalifikacyjny, ocenić infrastrukturę, personel, system dokumentacji oraz zgodność z ISO 14155. Dobór musi być zgodny z zasadami GCP oraz wymaganiami dla ośrodków uczestniczących w badaniu klinicznym – z uwzględnieniem zasobów kadrowych i infrastruktury.

Kwalifikacje badaczy

Badacze muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje zawodowe oraz aktualne szkolenie GCP. Dokumentacja szkoleń i certyfikatów powinna być przechowywana przez sponsora i weryfikowana przed rozpoczęciem badania.

Realizacja badania klinicznego

Realizacja badania obejmuje m.in. rekrutację pacjentów, prowadzenie wizyt badawczych, monitorowanie przestrzegania protokołu oraz zarządzanie danymi z wykorzystaniem systemów EDC. Zgodność danych, ochrona uczestników oraz analiza zdarzeń niepożądanych są nadzorowane przez sponsora i CRO. Kluczowym elementem nadzoru jakościowego jest monitorowanie zgodności z protokołem, które odbywa się zgodnie z zasadami GCP, MDR oraz normą ISO 14155 i obejmuje m.in. wizyty monitorujące, weryfikację źródłową oraz raportowanie niezgodności.

Zgłaszanie incydentów i działania naprawcze

W przypadku wystąpienia poważnych incydentów (SAE/SUSAR) sponsor ma obowiązek zgłosić zdarzenie do organów nadzoru w terminie 7 dni (zgodnie z MDR art. 80). Równolegle należy wdrożyć działania korygujące (CAPA), co może wymagać aktualizacji protokołu lub formularzy zgody.

Analiza statystyczna

Wyniki badań klinicznych są oceniane na podstawie analizy statystycznej, której metodologia musi być zgodna z wcześniej zdefiniowanym planem (SAP). Wybór odpowiednich metod analitycznych, określenie populacji do analizy (np. FAS – Full Analysis Set, PPS – Per Protocol Set, SAF – Safety Analysis Set) oraz sposób postępowania z brakującymi danymi mają bezpośredni wpływ na wiarygodność i interpretowalność wyników. Analiza powinna być przeprowadzona zgodnie z wymaganiami ISO 14155 oraz z zasadami spójności danych określonymi w MDR.

Opracowanie dokumentacji badania

Dokumentacja badania klinicznego obejmuje: protokół, formularz świadomej zgody (ICF), kartę obserwacji klinicznej (CRF), broszurę badacza, listy monitorowania, raporty wizyt, rejestr zdarzeń niepożądanych oraz końcowy raport z badania. Jej przygotowanie wymaga specjalistycznej wiedzy z zakresu medical writing, ponieważ musi być zgodne z wymaganiami MDR, zasadami GCP oraz normą ISO 14155, a także umożliwiać przejrzystą weryfikację klinicznej skuteczności wyrobu przez jednostkę notyfikowaną.

Raportowanie wyników i CIR

Po zakończeniu badania sponsor opracowuje Clinical Investigation Report (CIR), który dokumentuje metodologię, wyniki, skutki uboczne i wnioski. Raport ten podlega zgłoszeniu do EUDAMED oraz właściwego organu. Rzetelność raportu badania klinicznego wpływa na sukces oceny jednostki notyfikowanej.

Wymagania etyczne i świadoma zgoda

Każde badanie musi zostać zatwierdzone przez komisję bioetyczną, a uczestnicy muszą podpisać formularz świadomej zgody. Proces uzyskiwania zgody musi być zgodny z MDR oraz Deklaracją Helsińską. Uczestnik może wycofać się w dowolnym momencie bez podania przyczyny.

Powiązanie z PMS i PMCF

Wyniki badań klinicznych zasilają system nadzoru po wprowadzeniu na rynek (PMS) oraz działania PMCF (Post-Market Clinical Follow-up), zgodnie z załącznikiem XIV MDR. Brak integracji między badaniem a PMS skutkuje odrzuceniem oceny klinicznej.

Jak Pure Clinical wspiera badania kliniczne wyrobów?

Pure Clinical oferuje kompleksowe wsparcie we wszystkich fazach badania klinicznego, zgodnie z MDR, ISO 14155 i GCP:

  • opracowanie protokołu i dokumentacji do EUDAMED,
  • analiza wykonalności i audyt ośrodków,
  • monitorowanie, zarządzanie danymi, raportowanie SAE/SUSAR,
  • opracowanie dokumentacji końcowej i raportu CIR,
  • integracja wyników z PMS i PMCF.

Nasze zespoły łączą kompetencje CRO, doświadczenie operacyjne oraz wiedzę regulacyjną, wspierając producentów w dostarczaniu dowodów zgodności klinicznej wymaganych przez jednostki notyfikowane.